Mam, waar was je?

De impact van een emotioneel niet-beschikbare ouder met narcisme op het kind

Je was er en toch ook niet…..

Dat is de gedachte en het gevoel dat ik krijg wanneer ik naar een vroege babyfoto van mij en mijn moeder kijk. Uit eigen ervaring weet ik dat ik bewust aan het overleven was vanaf mijn 3e levensjaar, dat is ook de leeftijd waarop vaak de eerste herinneringen in het geheugen ontstaan. Laatst kwam ik een foto tegen van mij en mijn moeder, toen ik nog een baby was. En ik weet dat mijn moeder een depressie heeft gehad toen ik +/- 1,5 jaar oud was. Maar dat de emotionele afwezigheid nog eerder aanwezig was, bleek uit deze foto. Een blik die een ouder vaak onbewust heeft, wanneer zij kampen met eigen (traumatische) problematiek die hun aandacht en interesse opeisen waardoor deze niet gegeven kan worden aan het kind. Zo ook op de foto, ik kijk naar mijn moeder, zoekend naar aandacht en mijn moeder staat met een afwezige glazige blik vooruit te staren. Afwezig, geen besef en aandacht voor het kind.

Veel trauma vindt zijn oorsprong in de kinderjaren. Ook wel vroegkinderlijk trauma genoemd.  Ontstaan in de jaren waarin je afhankelijk bent van je ouders of verzorgers omdat je zelf nog niet in staat bent, fysiek, mentaal of emotioneel om te voorzien in je eigen behoeftes. Want hoe kan een baby zichzelf aandacht geven en voeding geven?

Hechting en emotionele afwezigheid

Vroegkinderlijk trauma gaat vaak hand in hand met hechting, hoeft niet altijd maar zie dit in mijn praktijk wel veel. Vaak ontstaan doordat een ouder (emotioneel) niet beschikbaar was voor het kind. Een goed voorbeeld van hoe een jong kind reageert op zijn ouder en op tig manieren probeert aandacht te krijgen, om gezien en gehoord te worden, is terug te zien in het filmpje van ‘still face experiment’ van Dr. Edward Tronick. Vandaag de dag is ook de invloed van Social Media en de mobiele telefoon van invloed op de ontwikkeling van het kind. Dit wordt goed weergegeven in de modernere versie van ‘Still face’ van ‘De wonderjaren – still face experiment’. Ook hier zie je het kind stress ervaren, spierspanningen en compensatiegedrag vertonen om gezien en gehoord te worden door de ouder. Om aandacht en liefde te krijgen. In beide filmpjes is heel goed zichtbaar wat voor impact een niet-emotioneel beschikbare ouder heeft op het kind, hoeveel spanning en stress dat geeft omdat het kind niet goed begrijpt wat er aan de hand is. Deze filmpjes laten slechts 2 minuten still face zien en dan is de impact al zichtbaar.

Wat als jij bent opgegroeid met een niet (emotioneel) beschikbare ouder?

Reden hiervoor zijn tig: vader afwezig, één van de ouders overleden, (postnatale) depressie, burn-out, narcisme, verlies en rouw, huiselijk geweld, misbruik, noem het maar op.

Wanneer de band positief en gezond wordt hersteld in de kinderjaren is de schade nog enigszins beperkt, wanneer dit niet het geval is en de situatie zet zich voort voor langere tijd is dat de basis waarop andere traumatische gebeurtenissen op landen. Waar het kind een overlevingsmasker, een coping stijl gaat creëren waarbij hij zijn eigen behoeften vaak ondergeschikt maakt aan de situatie.

Waarom mijn moeder niet (meer) kon geven dan wat ik nodig had?

Vaak heeft een moeder in haar eigen jeugd niet geleerd hoe met emoties om te gaan en vindt het dan ook moeilijk om met de emoties van de kinderen om te gaan. Deze emoties worden afgestraft, vermeden, of miskend. De ouders van mijn moeder waren veel aan het werk, waardoor er minder aandacht kon zijn voor mijn moeder. Ze kreeg wel van alles, werd goed verwend maar echte aandacht en liefde heeft ze toch minder gekend. Ik weet dat ze zich eenzaam voelde in de grote stad Delft en Den Haag waar ze destijds woonde. En eenzaamheid is iets wat kinderen van emotioneel afwezige ouders vaak ervaren.

Emotionele afwezigheid kan komen door depressie, onverwerkt trauma, niet beter weten omdat eigen ouders ook emotioneel afwezig waren, een groot verlies hebben ervaren of door een psychische persoonlijkheidsstoornis.

Maar het kan ook komen door een mogelijk narcistische overlevingsmasker, ontstaan uit een wond van zelfwaarde, pijn en schaamte. De narcist doet alles om je kapot te maken wanneer jij erin geslaagd bent om de onderliggende schaamte en pijn te activeren. Een moeder met narcisme wil dat alles om haar draait, mocht het kind succes hebben dan is zij daar de oorzaak van en eist alle eer hiervoor op. Het gevoel dat een narcistische moeder bij je achterlaat is: “ik zal wel niet goed genoeg zijn”. Een moeder met een narcistische overlevingsstijl kan emotioneel opvliegend zijn, zeker wanneer ze ‘bedreigd’ worden. Hierdoor kunnen ze naast schelden, bewust ook anderen (en hun relaties) beschadigen door beschuldigingen te uitten en acties inzetten zelfs bij overheidsinstanties. Zeker met hun charismatische indruk en stijl worden ze vaak in beginsel geloofd en komt men er uiteindelijk achter dat veel gebaseerd blijkt te zijn op gebakken lucht Echter de schade is dan al wel toegebracht aan de directe personen in de omgeving van de narcist. Helaas heb ik dit meerdere malen van dichtbij meegemaakt, zoals men zegt “daar lusten de honden geen brood van”. Acties die ingezet zijn om personen te pijnigen, te beschadigen zelfs tegen de eigen bloedlijn.

Heb je een extreem narcistische ouder dan leer je de beschuldigingen te accepteren, ze voor waarheid aan te nemen en je eigen behoeften voor je te houden. Narcistische moeders zijn erg verwarrend voor het kind, want ze kunnen zorgzaam zijn op de momenten dat ze zich niet bedreigd of verwond voelen, vaak is dit het geval bij jonge kinderen die nog geen weerwoord hebben. Naar mate de leeftijd toeneemt zie je vaak een competitie ontstaan tussen moeder en kind.

Zo liepen op een gegeven moment mijn moeder en mijn zus in nagenoeg dezelfde kleren, dezelfde bril, etc. Eerst dacht ik dat mijn zus veel op mijn moeder wilde lijken, maar nu blijkt dat het juist andersom was. Mijn moeder die dezelfde kleding wilde, die het fantastisch vond om te horen dat men dacht dat ze zussen waren in plaats van moeder en dochter. Zelf heb ik de competitie in deze vorm niet zo ervaren, wel staat mij nog heel goed bij hoe ik nooit lang haar mocht hebben. Op het moment dat ik half lang haar had, zo’n boblijn, werd ik onder dwang naar de kapper gebracht en weer alles eraf. Kort koppie tot boven de oren. Een jongenskapsel. Op sommige foto’s van de basisschool zou je mij als meid er niet uithalen, maar eerder als jongen. En dan denk je wellicht, tja geen lang haar…maar het is meer wat je ontnomen wordt. Nooit leren (in)vlechten, je beste vriendinnen die bij elkaar op het zwembad de haren gingen vlechten. Je echt vrouwelijk voelen was er niet bij, want make up was niet toegestaan. Dus heel de experimentfase van jezelf ontdekken wie je nu écht bent tijdens de tienerjaren werden beïnvloedt. Vanaf mijn 18e heb ik wel lang haar, dan kreeg ik te horen “ik heb het beste weggegeven, zulk lang dik haar”.

Wanneer een kind opgroeit met een narcistische ouder, dan praten we over een emotioneel niet-beschikbare ouder. Want deze ouder kan door in dit geval de narcisme geen oog hebben en zeker geen rekening houden met of reageren op de behoeften en emoties van het kind. Het kind gaat zich hierdoor aanpassen en stelt de eigen behoeften en emoties op de achtergrond.

Iedere dader is ook slachtoffer!

Belangrijk om te weten is dat iedere narcist zélf ook emotionele verwaarlozing heeft meegemaakt in zijn leven. Mijn moeder gaf aan vroeger in haar leven weinig aandacht gekregen te hebben van haar ouders. Haar ouders hadden een eigen zaak waarin hard gewerkt moest worden. Wanneer mijn moeder tijdens schoolgym uit de ringen was gevallen en haar arm had gebroken, kwam haar moeder boos naar school toe (want ze waren druk aan het werk en dit verstoorde het) en sleurde haar aan haar arm mee waardoor deze nogmaals brak.

De meningen zijn verdeeld, want tja mijn moeder kreeg altijd alles wat haar hartje begeerde, kreeg op latere leeftijd een flinke toelage nog van haar ouders ook al woonde ze samen met mijn vader in groot jaren 30-huis. En vroeger als kind kwam ze niets tekort, financieel gezien en qua luxe. Echter de basisbehoefte van aandacht, gehoord en gezien worden, die ontbrak. Want het gaat uiteindelijk niet om de luxe, geld en spullen. Ja is makkelijk als je het hebt, maar waar het werkelijk om gaat is invulling van de emotionele behoefte van het kind. En als die niet ingevuld kan worden door verschillende redenen (depressie, eigen zaak en weinig tijd, zorgen voor een ander, verlies en rouw, trauma’s, etc.) dan ontstaat hier vaak onbewust de eerste stap in emotionele verwaarlozing in de kindertijd. Wanneer deze verwaarlozing voortduurt en meerdere nare gebeurtenissen komen op iemands pad dan wordt het lastiger om dit te herstellen op korte termijn en ontwikkelen zich overlevingsstrategieën, waaronder narcisme of jezelf juist helemaal wegcijferen en zorgen voor een ander.

Mijn moeder was vroeger veel thuis en toch heb ik de échte aandacht op vele momenten gemist. Als baby werd ik met regelmaat verzorgd door mijn oudere zus omdat mijn ouders weg waren voor werk en plezier. Als peuter weet ik dat mijn moeder thuis was maar altijd met anderen bezig, veel visite. En verlangde ik naar aandacht om dingen samen te doen, dingen die ze met mijn zus wel samen deed. Zo staan er nog altijd een paar behoeftes c.q. wensen open: samen koekjes bakken en op latere leeftijd samen karakterpoppen maken. De momenten waarop zij wel aandacht kon geven aan mij, koester ik tot op de dag van vandaag. Zoals die warme kop thee, wanneer ik een keer zeiknat thuis kwam uit school. Of als klein kind samen in bad een liedje zingen, “wij zijn 2 vriendjes…”

Maar gewoon een keer horen “ik hou van jou” is toch hetgeen waar ieder (volwassen) kind toch naar verlangd en helaas kan ik me niet herinneren wanneer de laatste keer was dat mijn moeder dat tegen mij zei. Narcisten kunnen dit niet vanuit oprechtheid zeggen, zo herinner ik me de laatste dag dat ik mijn moeder zag. Met mijn armen om haar nek zeggende: “Mam, ik ben bang om je kwijt te raken, maar wat ik voor jou heb gedaan ga ik ook voor pa doen. En als jij dat niet kan accepteren is dat jouw keuze. Ik hou van jou”. En haar dit zeggende en tegelijkertijd in de ogen aankijkend, zie ik dat zij mij niet kan aankijken, de ogen schieten schuchter weg van mij, naar links, naar rechts, niet aankijkend. En de opmerking ‘ik hou van jou’ wordt niet beantwoord met hetzelfde. Het blijft stil en het contact wordt de volgende dag door mijn moeder verbroken. Waarschijnlijk was ik te dichtbij gekomen, te dicht bij de pijn, de schaamte en het trauma. Tot op de dag van vandaag is er geen contact meer, de deur staat open op een kier, dat weet ze maar de drempel is schijnbaar te hoog.

Emotionele verwaarlozing

Emotionele afwezigheid kan overgaan in emotionele verwaarlozing tot emotioneel misbruik. Onderschat deze vorm van verwaarlozing en misbruik niet, dit is een sluimerend proces dat iemand vaak heel zijn leven met zich meedraagt omdat het niet direct zichtbaar is. Maar er wel voor kan zorgen dat iemand niet verder wil leven, depressies kent, geen tot weinig zelfrespect en compassie. Hoe eerder de verwaarlozing of het misbruik plaatsvindt in de jonge jaren van het kind, hoe bedreigender en schadelijker het kan zijn voor het kind.

Hoe weet je nu of je emotioneel verwaarloosd bent in je kindertijd?

• Jij kan heel veel compassie tonen naar anderen en zeer streng zijn naar jezelf. Zelfliefde is lastig, jezelf iets gunnen komt niet in je woordenboek voor en als je het wél doet dan voel je je hier schuldig over. Alsof je stiekem iets doet wat eigenlijk niet mag….

• Je ervaart vaak een gevoel van schuld, schaamte en boosheid, veelal gericht op jezelf

• Je hebt moeite met het onder woorden brengen en uiten van emoties, dat mag niet is een veelvoorkomende overtuiging die hierbij aanwezig is

• Je weet niet welke behoeftes je hebt, en als je ze wel weet zit er vaak een schaduw over als ik mag dit eigenlijk niet vragen en is het nog moeilijker om deze onder woorden te brengen en uit te spreken

• Je hebt het gevoel dat er iets mis met je is of met de situatie, maar je weet nog niet wat

• Je wilt absoluut niet afhankelijk zijn van iemand en doe je het liefste alles alleen. Zeker geen hulp vragen of zorg vanuit een ander ontvangen

Door meer te weten te komen over narcisme en daarbij behorende emotionele verwaarlozing maakt dat je deze patronen kan gaan herkennen. Om los te komen en te helen van de narcistische emotionele wonden heb je vaak hulp bij nodig. En dat terwijl jij dit juist altijd alleen dacht op te lossen! Met de begeleiding waarin jij wordt gezien en gehoord, kan je gaan helen. Kan je jezelf weer gaan hervinden en je eigen behoeftes gaan (h)erkennen om daar vervolgens invulling aan te gaan geven.

Het is pijnlijk om te zien hoe verstoord een moeder kan zijn in haar leven wat haar manier van opvoeden beïnvloedt. Je hoeft haar niet te diagnosticeren met een psychische stoornis maar wel zien op welke manieren ze zelf niet in orde is. Hierdoor kan je het gedrag gaan ‘begrijpen’ en pak jij dit niet meer persoonlijk op. Ga je grenzen stellen, wat een stap voorwaarts is in het herstelproces.

Gaan voelen 

En…. je eigen overlevingsmasker ontdekken, want we kunnen ervoor zorgen dat we bezig blijven, keihard blijven werken en doorhollen zodat we geen tijd hebben om met gevoelens bezig te zijn, waardoor we gevangen blijven in het denken, ons lichaam aanspannen en zo de fysiologische tegenhangers van emoties blokkeren of bijv. oppervlakkig ademen om de ervaring klein te houden en te beheersen. Door het verdoven en verdoezelen bescherm je de wond maar voorkom je genezing.

Wanneer we eindelijk door onze zelfbescherming heen breken en verbinding maken met de lichaamssensaties en emoties vanuit onze jeugd, dan doet dat pijn. Dat is een bron van verdriet die we niet wilden aanraken. Die bron bevat zowel de gevoelens die indertijd te pijnlijk waren om te beleven en zijn 'ingekapseld' ergens in je systeem opgeslagen. En het verdriet dat we nu voelen, nu je beseft waar je doorheen bent gegaan en wat je hebt gemist in je jeugd. Die tranen vloeien, die lichaamssensaties ervaren we nu wanneer we zien hoe een veilige, liefdevolle moeder hoort te zijn.

Bij het werken aan de oorspronkelijke pijn zijn er veel gevoelens om doorheen te gaan, waaronder shock, boosheid, eenzaamheid, angst, schaamte, verwarring en rauwe pijn. En rouw! Want je bent wat verloren dat je niet nog een keer over kan doen, namelijk je jeugd en de afwezigheid van een liefdevolle moeder. Je hebt steun en handvatten nodig voor deze reis. Je door deze moederwonden heen werken is niet eenvoudig en vraagt om een enorme toewijding en vindingrijkheid. Het is hard werken, maar te doen! Waarna er vaak een lichter en luchtiger leven op je staat te wachten. Patronen binnen generationeel trauma worden doorbroken , zodat jouw kinderen deze pijn niet langer met zich meedragen en een emotioneel beschikbare ouder ervaren.

Meer weten over narcisme en emotionele verwaarlozing? Neem gerust contact met mij op.

Leestip: De emotioneel afwezige moeder van Jasmin Lee Cori